อาการปวดท้อง เป็นอาการที่พบได้บ่อยในหลายคน ซึ่งอาจมีสาเหตุมาจากพฤติกรรมการรับประทานอาหารที่ไม่สม่ำเสมอ ความเครียด หรือโรคที่ร้ายแรงกว่า เช่น โรคกระเพาะอาหาร โรคกรดไหลย้อน (GERD) หรือแผลในกระเพาะอาหาร แม้อาการปวดท้องจะดูเหมือนไม่รุนแรง แต่หากปล่อยไว้โดยไม่รักษา อาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนที่ร้ายแรงได้
แล้วเมื่อใดควรไปพบแพทย์หากคุณมีอาการปวดท้อง? ต่อไปนี้คือสัญญาณเตือนที่ควรระวัง
1. ปวดท้องเรื้อรังหรือเป็นๆ หายๆ
หากคุณมีอาการปวดท้องที่ไม่หายไป หรือกลับมาเป็นอีกในระยะเวลาสั้นๆ อาจเป็นสัญญาณของปัญหาระบบย่อยอาหารที่ร้ายแรงมากขึ้น หากอาการปวดไม่ดีขึ้นภายในสองสัปดาห์ แม้จะใช้ยาลดกรดหรือปรับพฤติกรรมการกิน ควรไปพบแพทย์
2. อาเจียนเป็นเลือดหรือมีเลือดในอุจจาระ
หากคุณอาเจียนออกมาเป็นเลือด (hematemesis) หรือถ่ายอุจจาระเป็นสีดำคล้ำ (melena) อย่ามองข้ามอาการเหล่านี้ เพราะอาจเกิดจากเลือดออกในทางเดินอาหารส่วนบน เช่น แผลในกระเพาะอาหาร เยื่อบุกระเพาะอาหารถูกทำลาย หรือเส้นเลือดขอดในหลอดอาหาร ควรรีบพบแพทย์ทันที
3. น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุ
หากคุณปวดท้องร่วมกับน้ำหนักลดโดยไม่มีสาเหตุชัดเจน อาจเป็นสัญญาณของโรคระบบทางเดินอาหารที่รุนแรง เช่น การติดเชื้อ Helicobacter pylori โรคกระเพาะเรื้อรัง หรือแม้กระทั่งมะเร็งกระเพาะอาหาร แพทย์อาจแนะนำให้ส่องกล้องหรือตรวจวินิจฉัยเพิ่มเติม
4. ปวดอย่างรุนแรงจนรบกวนการใช้ชีวิตประจำวัน
หากอาการปวดท้องรุนแรงมาก โดยเฉพาะหากรู้สึกปวดแสบ ปวดบีบ หรือมีไข้ร่วมด้วย อาจเป็นภาวะเร่งด่วน เช่น กระเพาะอาหารทะลุ หรือโรคตับอ่อนอักเสบเฉียบพลัน ควรรีบไปห้องฉุกเฉินทันที
5. กลืนลำบากหรือเจ็บขณะกลืนอาหาร
หากอาการปวดท้องมาพร้อมกับการกลืนลำบาก (dysphagia) หรือเจ็บเวลากลืน อาจเป็นเพราะกรดไหลย้อน เยื่อบุหลอดอาหารอักเสบ หรือหลอดอาหารตีบ ควรให้แพทย์ตรวจเพิ่มเติมเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อน
6. มีอาการอื่นร่วมด้วย เช่น หายใจลำบากหรือเจ็บหน้าอก
แม้อาการปวดท้องมักจะเกิดในบริเวณท้องส่วนบน แต่อาจแผ่ไปยังหน้าอกและคล้ายอาการของโรคหัวใจได้ หากคุณมีอาการหายใจลำบาก เหงื่อออกเย็น หรือเจ็บร้าวไปที่แขน ควรรีบไปพบแพทย์ทันที
7. อาการไม่ดีขึ้นแม้ลองรักษาด้วยตัวเอง
หากคุณลองรักษาอาการด้วยการใช้ยาลดกรดหรือเปลี่ยนพฤติกรรมการกินแล้วแต่อาการยังไม่ดีขึ้นภายในไม่กี่วัน ควรปรึกษาแพทย์ อาจมีการติดเชื้อหรือการอักเสบที่ต้องใช้ยารักษาเฉพาะ เช่น การติดเชื้อ H. pylori ซึ่งต้องใช้ยาปฏิชีวนะ
แพทย์จะตรวจอะไรบ้าง?
เมื่อคุณไปพบแพทย์ อาจมีการตรวจดังต่อไปนี้:
- ซักประวัติอาการและรูปแบบของอาการปวด
- ตรวจร่างกาย โดยเฉพาะการกดบริเวณหน้าท้อง
- ตรวจทางห้องปฏิบัติการ เช่น การตรวจเลือด การตรวจหา H. pylori หรือการตรวจอุจจาระ
- การส่องกล้องกระเพาะอาหาร (gastroscopy) เพื่อดูภายในกระเพาะอาหารโดยตรง
- การทำอัลตราซาวด์หรือเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT scan) หากสงสัยว่ามีปัญหากับอวัยวะอื่น
ตัวอย่างโรคที่พบบ่อยที่ทำให้เกิดอาการปวดท้อง
การปวดท้องมีความเกี่ยวข้องกับหลายอวัยวะ ไม่เพียงแต่ลำไส้หรือกระเพาะอาหารเท่านั้น ด้านล่างคือตัวอย่างโรคที่มักพบร่วมกับ อาการปวดท้อง โดยแบ่งตามตำแหน่งของความเจ็บปวด
| ตำแหน่งที่ปวด | โรคที่อาจเกี่ยวข้อง |
|---|---|
| กลางท้องบน | แผลในกระเพาะอาหาร, กรดไหลย้อน |
| ขวาบน | นิ่วในถุงน้ำดี, ถุงน้ำดีอักเสบ |
| ซ้ายบน | ตับอ่อนอักเสบ, กระเพาะลม |
| กลางท้องล่าง | ลำไส้อักเสบ, กระเพาะปัสสาวะอักเสบ |
| ขวาล่าง | ไส้ติ่งอักเสบ (เฉียบพลัน) |
| ซ้ายล่าง | ลำไส้ใหญ่ส่วนปลายอักเสบ, ท้องผูกเรื้อรัง |
| ปวดทั่วท้อง | ลำไส้อุดตัน, เยื่อบุช่องท้องอักเสบ |
วิธีการวินิจฉัยเมื่อไปพบแพทย์
หากคุณมีอาการปวดท้องและไปพบแพทย์ แพทย์จะประเมินโดยอาศัยประวัติอาการ ร่วมกับการตรวจร่างกายและอาจใช้การตรวจเพิ่มเติม เช่น
- ซักประวัติอย่างละเอียด
- อาการปวดเริ่มเมื่อใด
- ลักษณะและตำแหน่งของอาการ
- มีไข้ อาเจียน ถ่ายเหลว หรือถ่ายเป็นเลือดร่วมด้วยหรือไม่
- ประวัติการใช้ยาและโรคประจำตัว
- การตรวจร่างกาย
- กดท้องเพื่อตรวจดูจุดที่เจ็บ
- ฟังเสียงลำไส้
- ตรวจสัญญาณชีพเบื้องต้น
- การตรวจทางห้องปฏิบัติการและการถ่ายภาพ
- ตรวจเลือด ตรวจปัสสาวะ
- เอกซเรย์ช่องท้อง อัลตราซาวนด์
- CT scan หรือการส่องกล้องในรายที่จำเป็น
สิ่งที่ควรเตรียมก่อนเข้าพบแพทย์
เพื่อให้แพทย์สามารถวินิจฉัยได้ตรงจุด ผู้ป่วยควรเตรียมข้อมูลดังนี้:
- ระยะเวลาที่เริ่มมีอาการ และความถี่
- ลักษณะของอาหารล่าสุดที่รับประทาน
- รายการยาและอาหารเสริม ที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน
- ประวัติสุขภาพส่วนตัวและครอบครัว
- จดอาการร่วม เช่น ท้องอืด อาเจียน ปัสสาวะผิดปกติ ฯลฯ
สรุปสัญญาณเตือนที่ควรรีบพบแพทย์ทันที
| สัญญาณเตือน | ความหมายที่อาจเป็นไปได้ |
|---|---|
| ปวดท้องเฉียบพลันและรุนแรง | อาจเป็นไส้ติ่งอักเสบ, ลำไส้บิดหรือตีบตัน |
| มีไข้สูงร่วมกับปวดท้อง | บ่งชี้ถึงการติดเชื้อหรือการอักเสบในช่องท้อง |
| ถ่ายดำหรือมีเลือดปนในอุจจาระ | สัญญาณของเลือดออกในทางเดินอาหาร |
| อาเจียนติดต่อกันหรืออาเจียนเป็นเลือด | เสี่ยงต่อภาวะขาดน้ำหรือกระเพาะอาหารเป็นแผล |
| ปวดท้องร่วมกับน้ำหนักลดหรืออ่อนเพลีย | อาจเกี่ยวข้องกับโรคเรื้อรังหรือเนื้องอก |
| ปวดท้องเรื้อรังที่ไม่เคยเป็นมาก่อน | ควรได้รับการวินิจฉัยเพื่อตรวจหาสาเหตุ |
การดูแลตัวเองเบื้องต้นเมื่อปวดท้องเล็กน้อย
- ดื่มน้ำอุ่น ค่อย ๆ จิบทีละน้อย
- หลีกเลี่ยงอาหารมัน ของทอด และของหมักดอง
- งดนอนราบทันทีหลังรับประทานอาหาร
- พักผ่อนให้เพียงพอ ไม่หักโหมกิจกรรม
- ถ้าเกิดจากท้องผูก อาจลองเพิ่มไฟเบอร์และดื่มน้ำมากขึ้น
หากอาการไม่ดีขึ้นภายใน 24–48 ชั่วโมง หรือมีอาการอื่นร่วม ควรรีบปรึกษาแพทย์
สิ่งที่ไม่ควรทำหากคุณมีอาการปวดท้อง
- ห้ามซื้อยากินเองโดยไม่รู้สาเหตุที่แน่ชัด โดยเฉพาะยาแก้ปวดแรง ๆ เช่น NSAIDs เพราะอาจทำให้โรคที่มีอยู่แย่ลง เช่น แผลในกระเพาะ
- หลีกเลี่ยงอาหารรสจัดหรือกาแฟ แอลกอฮอล์ หากไม่แน่ใจว่าปวดท้องเกิดจากอะไร
- อย่ารอให้อาการแย่ลงก่อนตัดสินใจไปโรงพยาบาล
ประโยชน์ของการพบแพทย์ตั้งแต่เนิ่น ๆ
- รับการวินิจฉัยที่ถูกต้อง หาสาเหตุได้รวดเร็ว
- ป้องกันโรคจากระยะเริ่มต้นไม่ให้พัฒนาเป็นโรคเรื้อรัง
- ลดความเสี่ยงในการผ่าตัดฉุกเฉินในภาวะบางอย่าง เช่น ไส้ติ่งอักเสบ
- เพิ่มโอกาสในการรักษาหายได้เร็วขึ้น
การป้องกันอาการปวดท้องในชีวิตประจำวัน
แม้อาการปวดท้องหลายกรณีจะหลีกเลี่ยงไม่ได้ แต่เราสามารถลดความเสี่ยงได้ด้วยการดูแลสุขภาพอย่างเหมาะสม โดยเฉพาะในกลุ่มคนที่มีระบบทางเดินอาหารไวหรือมีประวัติโรคกระเพาะ โรคลำไส้ หรือภาวะเครียดสะสม
หลักการดูแลเพื่อป้องกันอาการปวดท้องมีดังนี้
- รับประทานอาหารให้ตรงเวลา
การละมื้ออาหารหรือเว้นช่วงห่างเกินไปอาจกระตุ้นให้กรดหลั่งในกระเพาะมากขึ้น จนทำให้เกิดอาการปวดได้ โดยเฉพาะในผู้ที่มีโรคกระเพาะอยู่เดิม - หลีกเลี่ยงอาหารที่กระตุ้นระบบทางเดินอาหาร
เช่น อาหารเผ็ดจัด มันจัด แอลกอฮอล์ เครื่องดื่มคาเฟอีน และของหมักดองบางชนิด เพราะอาจกระตุ้นให้เกิดอาการระคายเคืองหรือกรดไหลย้อน - ดื่มน้ำอย่างเพียงพอ
น้ำช่วยให้ระบบทางเดินอาหารทำงานได้ดี และช่วยป้องกันอาการท้องผูก ซึ่งเป็นหนึ่งในสาเหตุของอาการปวดท้อง - ออกกำลังกายสม่ำเสมอ
การเคลื่อนไหวของร่างกายช่วยกระตุ้นระบบย่อยอาหารและลดโอกาสเกิดแก๊สสะสมในลำไส้ - พักผ่อนให้เพียงพอ
ภาวะเครียดและการนอนหลับไม่เพียงพอส่งผลต่อระบบประสาทและระบบทางเดินอาหาร อาจทำให้เกิดอาการปวดเกร็งลำไส้หรือท้องเสียจากความเครียดได้ - หลีกเลี่ยงการใช้ยาโดยไม่จำเป็น
ยาบางชนิด โดยเฉพาะยาแก้ปวดกลุ่ม NSAIDs อาจทำให้เยื่อบุทางเดินอาหารระคายเคืองและเกิดแผลในกระเพาะหรือลำไส้
กรณีควรพาผู้ป่วยไปโรงพยาบาลทันที
ในบางกรณี ผู้ป่วยอาจไม่สามารถบอกอาการได้ชัดเจน โดยเฉพาะเด็ก ผู้สูงอายุ หรือผู้มีภาวะสื่อสารลำบาก หากมีอาการผิดปกติต่อไปนี้ ควรรีบนำส่งโรงพยาบาลโดยไม่รอให้อาการแย่ลง
- ปวดท้องร่วมกับอาเจียนไม่หยุดหรือหมดสติ
- ตัวซีด หน้ามืด หรือชีพจรเต้นเร็วผิดปกติ
- ปวดท้องขณะตั้งครรภ์หรือหลังคลอดไม่นาน
- มีภาวะเรื้อรังร่วม เช่น เบาหวาน ความดันสูง และมีอาการปวดท้องอย่างเฉียบพลัน
กลุ่มเสี่ยงที่ควรระวังอาการปวดท้องเป็นพิเศษ
มีบางกลุ่มประชากรที่อาการปวดท้อง แม้เพียงเล็กน้อย ก็ไม่ควรมองข้าม เนื่องจากมีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดภาวะแทรกซ้อน
1. เด็กเล็ก
เด็กมักไม่สามารถอธิบายอาการได้ชัดเจน อาการที่ควรเฝ้าระวังคือ ซึม ไม่ยอมกินอาหาร ร้องไห้ผิดปกติ มีไข้ หรืออาเจียนร่วมกับท้องอืด
2. ผู้สูงอายุ
มักมีโรคเรื้อรังร่วม เช่น เบาหวาน หรือโรคหัวใจ ซึ่งอาจบดบังอาการปวดได้ ทำให้การวินิจฉัยล่าช้า ควรระวังอาการปวดที่ไม่ชัดเจนแต่เรื้อรัง
3. ผู้หญิงวัยเจริญพันธุ์
ควรพิจารณาความเป็นไปได้ของภาวะที่เกี่ยวข้องกับระบบสืบพันธุ์ เช่น ถุงน้ำรังไข่แตก การตั้งครรภ์นอกมดลูก หรือเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่
4. ผู้ป่วยโรคเรื้อรังหรือภูมิคุ้มกันต่ำ
อาจแสดงอาการน้อยแต่มีความรุนแรงสูง เช่น การติดเชื้อในช่องท้อง หรือโรคตับที่ทำให้เกิดน้ำในช่องท้อง
ความสำคัญของการวินิจฉัยที่เร็วและแม่นยำ
การวินิจฉัยอาการปวดท้องอย่างถูกต้องตั้งแต่แรกเริ่ม มีผลโดยตรงต่อแนวทางการรักษาและลดความเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อน
- หากพบตั้งแต่ระยะเริ่มต้น โรคหลายชนิดสามารถรักษาได้ด้วยยาและไม่ต้องผ่าตัด
- หากปล่อยไว้จนเกิดภาวะรุนแรง เช่น การทะลุของลำไส้หรือภาวะติดเชื้อในช่องท้อง อาจเป็นอันตรายถึงชีวิต
การไปพบแพทย์โดยไม่ชะลอเวลาจะช่วยให้รักษาได้ตรงจุดและฟื้นตัวได้รวดเร็ว
การดูแลหลังพบแพทย์
หลังจากได้รับการวินิจฉัยหรือรักษาเบื้องต้นแล้ว ผู้ป่วยควรปฏิบัติตนดังนี้เพื่อช่วยให้หายเร็วขึ้นและป้องกันการกลับเป็นซ้ำ
- ปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด ไม่หยุดยาเอง
- งดอาหารรสจัด ของมัน ของทอด หรือเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในช่วงที่ร่างกายยังอักเสบ
- ดื่มน้ำมากขึ้นหากไม่มีข้อห้าม เพื่อช่วยให้ระบบย่อยอาหารทำงานได้ดี
- พักผ่อนเพียงพอและลดความเครียด ซึ่งเป็นปัจจัยกระตุ้นสำคัญ
- หากอาการไม่ดีขึ้นหรือมีอาการใหม่เกิดขึ้น ควรกลับไปพบแพทย์ตามนัดหรือทันทีหากอาการรุนแรง
